Saturday, December 17, 2016

Загас хэрэв бөөстэй байсан бол

Нэг ажлын ард яаж гарая даа хэмээн бодож байтал бөөсний тухай онигоо санаанд ороод энэхүү зүйлийг бичихээр шийдлээ. Нэг оюутан зөвхөн бөөсний тухай уншиж, уншиж шалгалтандаа ороод ямар ч амьтны тухай асуусан бөөстэй холбоод байхаар нь аргаа барсан багш загасны тухай ярь гэхэд

Оюутан:  Загас хэрэв хуурай газар амьдардаг байсан бол үстэй байх байсан үстэй юм чинь бөөстэй л байж таараа гэдэг онигоог ихэнхи хүмүүс санаж байгаа байхаа.

Хэдийгээр шог яриа боловч бодит амьдрал дээр иймэрхүү зүйл байнга тохиолддог бөгөөд ялангуяа чи ямар нэгэн ажил буюу төсөл хийхээр хэн нэгэн албан тушаалтан дээр очиход дээрхитэй ижил боловч арай өөр аястай яриа байнга болдог.

Та хөрөнгө оруулалт, мөнгө төгрөгнийхөө асуудлыг ян тан шийдчихээд, автомашины үйлдвэр байгуулах газар шаардлагатай болоод хэн нэгэн шийдвэр гаргагч за бүр больё асуудлыг чинь хүлээн аваад дээшээ танилцуулдаг хүн дээр очлоо гэж төсөөлье. Та ямар үнэтэй, аль зориулалтын, ямар хэрэглэгчид зориулсан төмөр хөлөг үйлдвэрлэх, хэдэн төгрөгөөр борлуулах, дагаад бий болох ажлын байр, үйлдвэрлэл, үүнд шаардлагатай тооцоо зэргийг танилцуулахад тэр хүн таниас дугуй нь хэдэн боолттой талаар асууна. Мэдээж та загварууд дээр ажиллаж байгаа  тул хэлэх боломжгүй, хэд ч байж болох байх гэж хэлэхэд заавал 5 боолттой байх шаардлага тавина. Ажлаа бүтээхийн тулд ямар ч машин үйлдвэрлэсэн 5 боолттой дугуйтайг хийхийг зөвшөөрөхөөс аргагүй. Ашгүй ингээд асуудлын ард гарлаа гэж бодсон бол ихээхэн эндүүрч байгаа чинь тэр. Ер нь чи газраа авчаад 4 юмуу 6 боолттой машин үйлдвэрлэж магадгүй учраас хамгийн чухал хэсэг болох боолтны тоонд хяналтаа тавихын тулд бизнесийн чинь 51% эсвэл түүнээс дээш хувийг төр эзэмшихийг тулгаж эхлэнэ. Та маргааны сэдэв хэдийгээр чухал боловч шийдэж болох асуудал, харин бүтээгдхүүний агаарын бохирдол, зорчигчийн аюулгүй байдал, борлуулалт эхлэхээр татварт хэдэн төгрөг төлөх хамгийн гол нь гэдгийг мянга яриад нэмэргүй. Учир нь тэр хүн яагаад, ямар учраас гэдгийг нь өөрөө мэдэхгүй ч унаж явдаг Япон машины дугуй нь 5 боолтоор боогддог тул хөдөлгөөний аюулгүй байдал, үйлдвэрлэлд  5-ын тоо ямар чухал, тэр нь Япон чанараар баталгаажсаныг цуцалтгүй давтсаар байх тул та эцэст нь бизнесийхээ 51%-ийг өгөх, эсвэл бүрмөсөн төслөө хаах хэмжээнд л асуудал шийдэгдэнэ дээ. 

За бүр шалдаа буугаад хувиа өгөхөөр тохирлоо гэхэд үйлдвэрлэлийн эхлэлийн бүх хөрөнгө оруулалт эхний ээлжинд дугуй үйлдвэрлэхэд зарцуулагдана, чиний тооцоо худлаа тул бид өөрсдийн гэсэн тооцоог гаргаж чи тэр хөрөнгийг гарга гэж тулгана. Яагаад гэхээр нөгөө л бөөс болсон 5 боолт ямар чухлыг тайлбарлана. Аягүй бол чи өөрөө машин үйлдвэрлэхээ болиод дугуй нь дээр ч юмуу гэж бодож магадгүй шүү.

Иймэрхүү зүйл бидний амьдралд байнга тохиолддог болоод удаж, бөөсний тухай ярихаар инээдэм ханиадам болоод өнгөрдөг мөртөө дүрэм журам хууль гэж үргэлж бусдыг дээрэмдэж байдаг тогтолцоо нь үүнтэй ижил хошин шог болсныг анзаардаг хүн хэр олон байдаг юм бол.

P.S ТВ ээр үзүүлж байгаа төртэй гэрээ хийж байгаа том төсөл хэрэгжүүлэгч, эсвэл хавтастай цаас сугавчлаад яам тамгын газраар явж буй бизнес эрхлэгчдийг харахаар, эд маань хэн гэж өөрийн гэсэн бөөсний сэдэвтэй хүн дээр очиж хад мөргөх болдоол гэсэн бодол өөрийн эрхгүй толгойд орж ирдэг болждээ.   

Monday, December 12, 2016

Том бизнес хэрхэн явагддаг вэ

Дахиад ТТ той холбон тайлбарлахаас өөр аргагүй нэг сэдэв гараад ирлээ. Нүүрс 200 доллар хүрчихээд байхад бид 29 доллараар зарж байна хэрүүл уруул хийж байж гучин хэд болголоо гэсэн яриаг өөрийхөө зүгээс тайлбарлахыг оролдоё. 

Жижиг бизнес жишээлбэл цайны газар ч юмуу оёдлын цех дээр та өөрөө ханган нийлүүлэгч, бэлтгэн нийлүүлэгч, борлуулагч, санхүүгийн ажилтан, маркетер гэх мэт гүйцэтгэх удирдлагааас эхлээд энгийн ажилтны хийж болох бүх ажлыг хийдэг. Ингэхээс ч өөр аргагүй. Учир нь 5 хүн багтаах ажил дээр 10 хүн ажилуулбал ашиг орлогын тухай яриад яах билээ.

Тэгвэл том бизнест бүх юм яг эсрэгээрээ бөгөөд та бүх зүйлийг өөрөө хийх гэвэл хянах ямар ч боломжгүй болдог бөгөөд хяналтанд юмуу хулгайд алдсан мөнгөө тоолбол шаардлагатай хүмүүсийг хөлсөлж авсанаас хэд дахин их болдог. Тэгээд ч таны бие болоод цаг хүрэлцэхгүй. 

Ийм учраас аливаа том бизнесд value adding chain, supply chain, marketing chain гэх мэтээр бичдэг ерөнхийд нь нэрлэбэл тухайн бизнест оролцоотой хүн бүр хийсэн, хүлээсэн үүргийн хүрээнд ашиг хүртэх сүлжээ заавал байдаг. 

Бүр энгийнээр тайлбарлах гээд үзье. Хонь амьд өвсөө идээд явж байхад арьс нь түүнийг гадны нөлөөнөөс хамгаалахаас өөр ямар ч үүрэг байхгүй, өөрөөс бусдад нэг ч төгрөгний үнэ цэнэ байхгүй. Харин эзэн түүнийг мөнгөний шаардлага гарсаны улмаас нядлах үед эхний өртөг бий болно. Тухайн үед зах зээлийн үнээс хамааран нойтон арьс нь ямар ч үнэтэй байж болох бөгөөд монголд бол ченж гэж бидний нэрлэдэг анхдагч бэлтгэн нийлүүлэгчид зардаг. Тэр хүн нь шууд үйлдвэрт юмуу түүний бэлтгэн нийлүүлэгч дараагийн хүнд хүргэн өгнө. Мэдээж хүн л юм чинь тээвэр, ажилласан хоног, нэхийндээ түрхсэн давс гэх мэт тусын тусын гаргасан зардал бүр дээр ашгаа нэмж л таарна шүүдээ. Үйлдвэрлэгч худалдан авсан нэхийгээ шууд л хувцас юмуу аливаа бүтээгдхүүн гэж зарж чадахгүй тул боловсруулна, эсгэнэ, оёно. Бас л мэдээж зардал гаргасан учраас бүгдийг нь зарах үнэндээ шингээж л таарна. Дэлгүүрт очоол зардал эцэслэгддэг гэвэл бас л үгүй. Зар сурталчилгаа, худалдагчийн цалин, түрээс гээд явж өгнө шүүдээ. Харин хэрэглэгчийн гар дээр очсоны дараа л өртөг нэмэгдэх нь зогсоно. Дээрхи жишээнээс харвал нэг нэхий бүтээгдхүүн болоод дэлгүүрээс хэн нэгэн худалдан авах хүртэл зөвхөн малчин биш зуучлагч буюу ченжийн хөлсөлсөн жолооч, шатахуун нийлүүлэгч, агуулах түрээслэгч, боловсруулагч, үйлдвэрлэгч, түгээгч, худалдагч, дэлгүүрийн эзэн, зар сурталчилгааны агентлаг, хэвлэл мэдээлэл гээд үй олон хүний хөдөлмөр шингэдгийг ойлгоод авчиж болно. 

Хэрэв үүнийг Таван толгойн жишээн дээр хөрвүүлбэл Эрдэнэс ТТ бэлчээр дээрээ нэхийгээ зарж байгаа хонины эзэн, тээврийн компани ченжүүд, хилийн цаана авдаг хятадууд үйлдвэрийн бэлтгэн нийлүүлэгч, нүүрс угаах үйлдвэрүүд боловсруулагчид, үйлдвэрлэгчид, харин эцсийн хэрэглэгч нь төмөрлөгийн үйлдвэр гээл ойлгочиж болох юм. Харин хонины эзэн маань бусад малчидтайгаа нийлж байгаад нэхийгээ бөөнөөр нь аваачиж үйлдвэрт шууд өгөхүү, эсвэл хоорондоо өрсөлдөж эхний бэлтгэн нийлүүлэгчийн аманд орохуу гэдэг бас л сонин асуудлалдаа. 

Эцэст нь сонирхуулахад нэмүү өртөг бий болгох энэ системийг сайтар мэддэг, удирдаж чаддаг, хэрэглэгчээ ойлгодог компани юмуу хувь хүн бидний ярих дуртай Бренд гэдэг юмыг амархаан бий болгодог. Ойрын жишээ Аpple өөрөө утасны үйлдвэргүй, Uber нэг ч таксигүй, бидний өмсөх дуртай хувцасны брендүүд үзээд ч өгөе гэсэн оёдлын үйлдвэргүй байдаг юм шүү. Тэд зөвхөн дээрхи нэмүү өртгийг шингээх сүлжээг хэрхэн удирдах вэ, аль дамжлаг дээр түлхүү анхаарах вэ гэдэг дээр л толгойгоо ажиллуулдаг юм.